11 weetjes over schapen

Wist je dat een schaap, net als een koe, vier magen heeft? De pens, de lebmaag, de boekmaag en de netmaag. 

Wist je dat schapen herkauwers zijn? Een paar keer per dag komt het onverteerde gras uit de eerste maag, de pens, terug naar boven en wordt het opnieuw gekauwd tot het fijn genoeg is om door te gaan naar de volgende magen. Zo halen de schapen maximaal energie uit hun voedsel

Wist je dat een schaap alleen in de onderkaak snijtanden heeft? Kiezen zitten er wel in de bovenkaak en verder een verhard stuk (dentaalplaat). Het gras dat het schaap eet, wordt met de onderste snijtanden tegen die plaat gedrukt en zo afgebeten. 

Wist je dat het Merinoschaap bekend staat om z’n wol? Door de vele huidplooien geeft deze schapensoort extra veel wol, van een hoge kwaliteit. Lange tijd had Spanje het alleenrecht om merinoschapen te houden, maar nu komen ze over de hele wereld voor. Met name uit Australië en Nieuw-Zeeland komt veel merinowol. 

Wist je dat de Ouessant (waarschijnlijk) het kleinste schapenras ter wereld is?

Wist je dat een schaap dat op zijn rug ligt, zelf meestal niet meer overeind kan komen? Vooral als de vacht zwaar is of als het schaap drachtig is, kan het zichzelf niet terugdraaien. Als het dier niet geholpen wordt, zal het stikken doordat de longen in de verdrukking komen. 

Wist je dat schapenwol lanoline bevat?Dit wolvet zorgt voor bescherming tegen regen, kou en wind. Lanoline wordt veel gebruikt in huidverzorgingsproducten.  Voor de mensenhuid is het verzachtend en helend. Ook zou het een anti reumatische werking hebben.  

Wist je dat de groene, blauwe of rode vlekken die je vaak op de rug van schapen ziet, aangeven of (en wanneer) het gedekt is? In de herfst worden er dekrammen tussen de ooien gezet. Deze hebben elk een afgevend kleurblok op de borst. Elke ooi die gedekt wordt, krijgt daardoor een kleurige vlek, waaraan de boer de stand van zaken kan bijhouden.

Wist je dat op 5 juli 1996 in Schotland het eerste gekloonde schaap ter wereld werd geboren? Haar naam was Dolly. Ze was een gezonde kloon, die ruim zes jaar oud werd. Dolly overleed aan een longziekte, die volgens wetenschappers niets te maken had met het feit dat ze gekloond was.

Wist je dat het Nieuw-Zeelandse schaap Shrek beroemd werd omdat het zich jarenlang niet wilde laten scheren? Shrek verstopte zich zes jaar lang in de grotten, waar hij in 2004 uiteindelijk gevangen werd. De scheerbeurt die het dier toen kreeg, leverde een legendarische 27 kilo wol op. Shrek werd een tv-ster en er werden verschillende kinderboeken over het schaap geschreven. 

Wist je dat een gaap een geitenvader en een schapenmoeder heeft en dat dat bij een scheit andersom is? Het gebeurt niet vaak dat zulke kruisingen geboren worden en zowel een gaap als een scheit is zelf onvruchtbaar. 

10 weetjes over toevallige uitvindingen

Wist je dat Coca Cola eigenlijk bedoeld was als medicijn? De Amerikaanse apotheker John Stith Pemberton maakte het drankje in 1886, waarbij hij onder andere de bladen gebruikte van de cocaplant. Coca werd in die tijd gezien als een soort wondermiddel tegen o.a. hoofdpijn, buikpijn, stress en veroudering. De bijzondere drank met allerlei geheime ingrediënten werd eerst als siroop verkocht, maar later werd er koolzuur aan toegevoegd, waardoor het de bruisende cola wordt die we nu nog steeds kennen. Geen medicijn, maar gewoon een zoete frisdrank die tegenwoordig in de hele wereld bekend is. Het recept is nog steeds supergeheim en wordt bewaard in een speciale Coca-Cola kluis.

Wist je dat cornflakes toevallig zijn ontstaan? De gebroeders Kellogg lieten een tarwemengsel voor muesli veel te lang koken. Ze zagen toen dat de tarwebrij veranderd was in droge vlokken. Als je die roosterde, bleek het lekker spul op te leveren voor een ontbijtje.

Wist je dat klittenband werd ontdekt door een Zwitserse man die met zijn hond aan het wandelen was? Die hond rende lekker door de bosjes en bleef toen ergens vastzitten. Toen hij uit het bosje losgemaakt was, zat ie onder het kliskruid, van die harige balletjes die met hun piepkleine weerhaakjes overal aan blijven kleven. De baas van de hond bekeek die balletjes eens goed en bedacht toen dat je met van die minihaakjes heel handig dingen aan elkaar vast kon maken: zo ontstond het klittenband.

Wist je dat de eerste chips eigenlijk helemaal niet bedoeld waren als lekkernij? De New Yorkse kok George Crum maakte ze uit boosheid. Een lastige klant klaagde namelijk dat de frieten te dik waren en niet zout genoeg. Om de zeurpiet een lesje te leren sneed Crum een paar aardappelen in flinterdunne plakjes die hij frituurde. Daar gooide hij flink wat zout overheen. Maar tot zijn verbazing vond de klant het juist heerlijk en andere klanten wilden dit bijzondere, nieuwe gerecht ook wel proeven. Zo was per vergissing de chips uitgevonden. (Eigenlijk is het niet zo zeker dat het zo gebeurd is. Er bestond namelijk al een eerdere beschrijving van chips in een Engels kookboek. Maar het is een mooi verhaal, toch?)

Wist je dat het belangrijke medicijn penicilline door een foutje is uitgevonden? De wetenschapper Sir Alexander Fleming deed in 1928 onderzoek naar bacterieën (stafylococcen). Die bacterieën liet hij groeien in afgedekte schaaltjes in zijn laboratorium. Toen hij een keer niet goed had opgeruimd, ontdekte hij ’s morgens dat er schaaltjes open lagen en daar was een schimmel bijgekomen. Alexander Fleming zag dat waar de schimmel zat, geen bacteriën meer waren. Zo ontdekte hij dat deze schimmel een stof afscheidde die bacteriën kon doden. De stof werd penicilline genoemd en met dat medicijn worden veel mensen genezen van akelige ontstekingen.

Wist je dat zoetstoffen in plaats van suiker al meer dan honderd jaar gebruikt worden? De eerste zoetstof, saccharine, werd ontdekt door een vergissing van chemicus Constantin Fahlberg. Hij vergat op een dag na zijn werk in het laboratorium om zijn handen te wassen. Toen hij ’s avonds zat te eten, proefde hij iets zoets aan zijn handen. Het kwam van de chemicaliën waar hij die dag mee gewerkt had. Behalve de zo ontdekte saccharine bestaan er intussen ook allerlei andere kunstmatige zoetstoffen. Ze worden in plaats van suiker aan producten toegevoegd. Of worden (in de vorm van vloeistof of kleine, witte pilletjes) gebruikt  door mensen die om allerlei redenen geen suiker willen eten.

Wist je dat het theezakje begonnen is als een monstertje in een chique verpakking? Theehandelaar Thomas Sullivan verpakte zijn thee altijd in mooie, tinnen blikken. Toen deze blikken in 1904 ineens veel duurder werden, bedacht hij een ludieke manier om theemonsters naar klanten te sturen, namelijk in kleine, zijden zakjes. De klanten begrepen niet dat de thee eerst uit het zakje gehaald moest worden; ze deden het hele zakje in de pot. En waarom ook niet. Het werkte uitstekend en dat was dus de geboorte van het theezakje. (Pas veel later kreeg het de vorm die het nu heeft: het bekende, papieren zakje met een nietje bovenin)

Wist je dat de Amerikaanse ingenieur Percy Spencer de magnetron uitvond door een toevallige ontdekking? Spencer werkte (in 1945) voor een elektronicabedrijf. Daar had hij te maken met buizen voor radarinstallaties, die microgolven uitzonden. Op een dag liep hij langs zo’n buis met een reep chocola in z’n zak en die werd zacht. Percy Spencer onderzocht hoe dat kwam en ontdekte dat je met microgolven voedsel kunt verhitten. (De eerste magnetron was enorm groot en woog meer dan 300 kilo

Wist je dat bubbeltjesplastic oorspronkelijk niet als verpakkingsmateriaal werd bedoeld, maar als behang? Alfred Fielding en Marc Chavannes wilden in 1957 plastic behang maken – dat je makkelijk kunt schoonmaken. Maar hun plastic reliëfbehang werd geen succes. Niet aan de muur tenminste; wel om breekbare dingen in te verpakken. En je kunt ook zo lekker die plastic nopjes laten knallen!

Wist je dat post-its - de handige, (meestal) gele notitievelletjes die je overal op kunt plakken en weer af kunt halen – zijn ontstaan uit een mislukt experiment? Spencer Silver wilde in 1970 een supersterke lijm ontwikkelen, maar het werd niks. Als je twee vellen papier met zijn lijm aan elkaar plakte, kon je ze zo weer lostrekken. Zijn collega Art Fry gebruikte het spul om zijn boekenlegger tijdelijk vast te plakken. Handig. En dat bracht hem weer op het idee van de losse plakvelletjes voor notities.

10 weetjes over water

Wist je dat de oppervlakte van de aarde voor ongeveer 70 procent bedekt is met water? 

Wist je dat mensen voor meer dan de helft uit water bestaan? Namelijk tussen de 55 en 60%; bij mannen ligt het percentage iets hoger dan bij vrouwen. 

Wist je dat we in Nederland dan wel (meer dan) genoeg water hebben, maar dat wereldwijd een schaarste aan water dreigt. De voorspellingen van de VN zijn dat er – als er niets verandert – over twintig jaar een watertekort zal zijn van 40 procent.        
              
Wist je dat het op 22 maart Wereldwaterdag is? Het is een initiatief van de Verenigde Naties met de bedoeling op die dag aandacht te besteden aan de wereldwijde waterproblematiek. Sinds 1993 worden ieder jaar op 22 maart evenementen georganiseerd. Ook wordt er informatie verspreid over water, hoeveel we ervan gebruiken en hoe we dat verbruik zouden kunnen inperken. 

Wist je dat sinds 2009 op Wereldwaterdag een rivier wordt schoongemaakt? Elk jaar doen er honderden vrijwilligers aan mee om in een dag afval te verwijderen uit vele kilometers rivier. In 2019 worden delen van de Nieuwe Rijn, de Vliet, de Schie, de Maas en de Rotte aangepakt.

Wist je dat Nederlanders gemiddeld ongeveer 120 liter water per persoon per dag gebruiken? En dat is dan alleen nog maar het directe waterverbruik, voor douchen, het toilet, wassen, koken enz. 

Wist je dat je, behalve het water uit de kraan, nog veel meer water verbruikt door wat je eet en door de kleding die je draagt? Het gemiddelde waterverbruik voor voedsel is in Nederland (volgens het voedingscentrum) 3450 liter per dag. Wie alleen vegetarisch eet, kan dat tot ongeveer de helft verlagen.

Wist je dat een mens enkele weken zonder voedsel kan, maar hoogstens een week zonder water? Experts schatten in dat het menselijk lichaam ongeveer drie dagen zonder drinken kan. Is het erg warm, dan is dat korter. Raakt een mens uitgedroogd, dan daalt de bloeddruk tot een fataal niveau en zal hij/zij sterven.

Wist je dat een schipbreukeling midden op zee kan doodgaan van de dorst? Zeewater is te zout om te drinken; door het zout onttrekt het vocht uit het lichaam, waardoor je er juist meer dorst van krijgt.

Wist je dat van al het water op aarde 97.5% zout is en maar 2.5% zoet?