vrijdag 18 oktober 2019

14 weetjes over goud

Wist je dat zuiver goud te zacht is om sieraden van te maken? Om het sterker te maken wordt het gemengd met andere metalen. 
 

Wist je dat de aanduiding karaat aangeeft hoeveel zuiver goud een sieraad of ander gouden voorwerp bevat? Het zuiverste goud is 24 karaat: dat voor 99,99% uit puur goud bestaat. Het meest voorkomende gehalte in Nederland voor sieraden is 14 karaat (58,5% zuiver goud en 18 karaat (75% zuiver goud)

Wist je dat puur, 24 karaats goud, of fijngoud, veel wordt gebruikt in elektronica? Omdat goud niet roest en tot zeer dunne draadjes kan worden verwerkt, is het een goede geleider van elektriciteit. Het zit daarom vaak in printplaten en processoren.

Wist je dat een gram goud uitgewalst kan worden tot een vel bladgoud van een vierkante meter?

Wist je dat goud 19,3 keer zo zwaar is als water? Daarmee is het een van de zwaarste metalen

Wist je dat goud afkomstig is van buiten de aarde? Dit werd al langer gedacht, maar in 2017 vonden wetenschappers het bewijs: ze zagen twee neutronensterren op elkaar botsen. Daarbij kwam zoveel energie vrij dat hun materiaal het heelal in werd geslingerd: zware metalen, waaronder goud en platina.

Wist je dat men in de Middeleeuwen geloofde dat er een ‘steen der wijzen’ bestond die lood en andere metalen in goud kon veranderen? Alchemisten probeerden door onderzoek op allerlei manieren deze ‘steen der wijzen’ te ontdekken.

Wist je dat de naam gulden afgeleid is van ‘gouden’? De eerste gulden was dan ook van goud, en werd in 1252 geslagen in Florence, Italië. De naam gulden ontstond overigens pas later, de munten heetten eerst nog Florijn, naar hun ‘geboortestad’ Florence. 

Wist je dat gouden munten een kartelrand kregen om te voorkomen dat oplichters kleine beetjes goud van de rand zouden vijlen om achter te houden? Nog steeds hebben veel munten een gekartelde rand.

Wist je dat een Olympische gouden medaille niet helemaal van goud is? De vorm en het gewicht van de medailles zijn bij elke spelen verschillend, maar een vaste spelregel is, dat de gouden medaille van zilver moet zijn, met daar omheen een laagje goud dat zes gram weegt.

Wist je dat 40% van al het goud dat mensen ooit hebben gevonden, uit Zuid-Afrika komt?

Wist je dat gewoon in de Nederlandse rivier de Rijn voor de geduldige zoeker minuscule goudkorreltjes te vinden zijn?

Wist je dat verreweg het meeste goud op de wereld zich in de vloeibare kern van de aarde bevindt?

Wist je dat goud in sommige superdure restaurants als ingrediënt gebruikt wordt bij bijvoorbeeld toetjes? Het kan nl. geen kwaad om goud te eten. Zo kwam restaurant Serendipity 3 in New York in het Guiness Book of Records met het duurste dessert ooit: de Frrrozen Haute Chocolate à 16.500 euro

maandag 14 oktober 2019

11 weetjes over aardappels

Wist je dat de herfstvakantie (eind oktober, begin november) ooit werd ingesteld vanwege de aardappeloogst? Kinderen moesten thuis vaak helpen bij het rooien van de aardappels. Omdat zoveel kinderen wegbleven van school, werd er een week vakantie gegeven. Het rooien gebeurt nu met machines, maar de vakantie is gebleven.

Wist je dat een portie van ongeveer 200 gram gekookte aardappelen 150 kilocaloriën bevat en eenzelfde portie gekookte rijst ongeveer 250 kilocaloriën? Terwijl veel mensen aardappelen beschouwen als dikmakers en rijst juist gezien wordt als licht eten. 

Wist je dat de stengels en bladeren van aardappelplanten giftig zijn? De aardappelen zelf, ondergrondse knollen, bevatten ook een heel klein beetje van het gif solanine, maar niet zo veel dat het schadelijk is. Je moet wel altijd oppassen met groene plekken en uitlopers. Die zijn ook giftig en kun je maar beter ruim wegsnijden.

Wist je dat uit archeologische vondsten (in Zuid-Amerika) blijkt, dat al 4500 jaar v. Chr. Aardappelen werden gegeten?

Wist je dat er in Peru meer ruim 4200 soorten aardappels worden bewaard in het Biodiversiteitscomplex? In Peru hebben ze dan ook meer dan 1000 woorden voor de aardappel in al z’n verschijningsvormen.

Wist je dat Nederlandse boeren in eerste instantie niet enthousiast waren over aardappels? Het groen van de plant is giftig, net als de besjes. Dus dachten ze dat dat onmogelijk gezond voedsel zou kunnen opleveren. Pas in de achttiende eeuw werd de aardappel als voedsel gezien, om te beginnen in Friesland.

Wist je dat schoolmeester Kornelis Lieuwes de Vries uit Friesland het bekende aardappelras Bintje heeft gekweekt? Hij had al meer aardappelsoorten gekweekt. Elk nieuw ras vernoemde hij naar een van zijn eigen kinderen of naar een kind uit zijn klas. De soort die genoemd werd naar zijn leerling Bintsje Jansma is wereldberoemd geworden: het bintje.

Wist je dat aardappels heel geschikt zijn als handenwarmer? Vroeger kregen boerenkinderen ’s winters soms een of twee hete aardappels mee naar school. Aan de aardappel in hun jaszak konden ze onderweg hun handen warmen en later op de dag konden ze hem opeten.

Wist je dat Franse frietjes niet uit Frankrijk komen maar uit België? Amerikaanse soldaten die tijdens WOII in België gestationeerd waren, kregen daar voor het eerst de frietjes te eten. Omdat de voertaal van het Belgische leger Frans was, noemden de soldaten het Franse frietjes. Die naam hebben ze sindsdien gehouden.

Wist je dat de grootste aardappel ooit ruim twee kilo woog? De aardappel was 25 centimeter lang en werd geteeld door de heer Schotten.

Wist je dat tijdens de ruimtevlucht van de Space Shuttle Columbia in 1995 geëxperimenteerd werd met het kweken van aardappelen? Het was geen succes. De oogst bestond uit 5 kleine aardappeltjes.

vrijdag 4 oktober 2019

12 weetjes over pinguïns

Wist je dat de grootste pinguïnsoort de keizerspinguïn is? Deze kan ongeveer 1 meter 15 groot worden. De op een na grootste soort is de koningspinguïn, die ongeveer 90 cm groot wordt.

Wist je dat de meeste pinguïnsoorten om de beurt broeden, maar dat direct nadat de eieren gelegd zijn het mannetje altijd eerst aan de beurt is. Terwijl de ene ouder naar voedsel zoekt, broedt de ander. Alleen bij de keizerspinguïns nemen de mannetjes de hele broedtijd voor hun rekening.

Wist je dat pinguins niet kunnen vliegen? Door de lucht tenminste niet: wel gebruiken ze hun vleugels om door het water te ‘vliegen’. Ze kunnen zo wel een snelheid halen van 30 kilometer per uur. 

Wist je dat bij de meeste soorten pinguins de kuikens als ze groot genoeg zijn bij elkaar gebracht worden in een zogenaamde ‘crèche’. In een grote groep staan ze te wachten tot hun ouders terugkomen van het zoeken naar voedsel. Zo houden ze elkaar warm.

Wist je dat een pinguïnkuiken nog geen veren heeft, maar bedekt  is met wollig grijs of bruin dons. De ouders moeten ze goed warm houden, want het dons is niet wind- en waterdicht. Pas als de pinguïnjongen echte veren hebben, gaan ze de zee in.

Wist je dat pinguïns hun eigen jong feilloos kunnen herkennen aan het geluid dat het maakt?

Wist je dat pinguïns geweldig veel lawaai maken? Elk dier heeft z’n eigen roep en er wordt voortdurend geroepen om elkaar terug te vinden. Bij elkaar maakt een pinguïnkolonie net zo veel lawaai als een drukke snelweg, zo’n 80 decibel.

Wist je dat een pinguïn elk jaar een nieuw, waterdicht verenpak krijgt? Tijdens het ruien zijn ze een tijdje aan land. Ook komen ze aan land om te broeden en hun jongen groot te brengen. Verder leven ze in het water.

Wist je dat het zwart-witte verenpak van een pinguïn heel praktisch is? Als ze zwemmen, zijn pinguïns van bovenaf door vijanden bijna niet te zien met hun zwarte rug in het donkere water. Van onderaf is juist de witte buik slecht te onderscheiden tegen het lichte wateroppervlak.

Wist je dat een kolonie pinguïns zóveel poep produceert dat dat vanuit de ruimte door satellieten te zien is? Op die manier kunnen wetenschappers erachter komen op welke onherbergzame plaatsen kolonies van de keizerspinguïn leven.

Wist je dat een pinguïn tijdens  het jagen veel zeewater inslikt? Het zout dat ze zo binnen krijgen, raken ze weer kwijt door het uit te niezen.

Wist je dat in Nieuw-Zeeland in 2018 fossielen van een onbekende pinguïnsoort werden gevonden? Het waren pinguïns die hier tientallen miljoenen jaren geleden leefden, concludeerden onderzoekers. Deze soort, de Crossvallia waiparensis, kon 1 meter 60 lang worden. Dat is een stuk groter dan de keizerspinguïn.

12 weetjes over tijgers

Wist je dat elke tijger z’n eigen strepenpatroon heeft - zoals mensen ieder een unieke vingerafdruk hebben? Wist je dat tijgers wel verschil...